समाजवादी समाजका लागि गतिशिल नेतृत्व ‘प्रचण्ड’

--रामचन्द्र अधिकारी 
संविधानसभाले बनाएको नेपालको संविधान(२०७२ ले राष्ट्रलाई समाजवादउन्मुख गराउन मार्गनिर्देश गरेको छ । १० बर्षे जनयुद्ध र १९ दिने जनआन्दोलनको जगमा तयार संविधानबाट यस्तो मार्गनिर्देश भएको हो । सहजै समाजवादउन्मुख संविधान बनेको होइन । यसका पछाडि एउटा राजनीतिक शक्ति र नेतृत्वको ठूलो मिहिनेत, योजना र कार्यशैलीले काम गरेको छ । 

यस्तो संविधानको परिकल्पना तत्कालीन नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले २०५७ मा लेखेको राजनीतिक दस्तावेजमार्फत गरेका थिए । गणतन्त्रवादी, देशभक्त, प्रगतिशिल,बामपन्थीलाई एउटै मालामा उन्दै प्रचण्डले त्यतिवेला समाजवादतर्फको यात्राबारे राजनीतिक मार्गचित्र अगाडि सारेका थिए । राजनीति आयामलाई इमान्दारीतापूर्वक विश्लेषण गर्ने हो भने नेपाल अहिले त्यहि राजनीतिक दस्तावेजको जगलाई संस्थागत गर्दै अगाडि बढेको देखिन्छ । 

यतिबेला समाजवाद अर्थतन्त्र निर्माणको जग बसाल्ने जिम्मेवारी स्थानीय, प्रदेश र संघीय सरकारको काँधमा छ । मूलुकलाई संघीयताको ढाँचामा लैजाने तथा तीन तहको सरकारको परिकल्पना पनि १० बर्षे जनयुद्ध र १९ दिने जनआन्दोलनको बलमा निर्माण भएको हो, जसलाई संविधानसभाबाट बनेको संविधानले संस्थागत गर्यो । यद्यपी कतिपय ठाँउमा यो मर्मअनुसार काम नगर्ने नेतृत्व छ ।  नेपालमा समाजवादी क्रान्तिको बिउ रोप्ने, त्यसलाई जगेर्ना गर्दै हुर्काउने नेपालका कम्युनिष्ट नै हुन । संविधानसभाबाट संविधान जारी भएपछि समाजवाद व्यवहारमा लागू गर्ने समय आयो । यसका लागि एउटा राजनीतिक पहलको खाँचो थियो ।

त्यसैअनुसार नेपालका सबै कम्युनिष्टलाई एउटै मालामा उन्ने लक्ष्य र उद्देश्य पूरा गर्न नेकपा माओवादी र नेकपा एमालेलाई मिलाएर नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी बनाइएको हो । राजनीतिक शक्तिका हिसावले नेकपा समाजवाद ल्याउने राजनीतिक आधार हो । समाजवादका लागि राजनीतिक शक्ति छ र त्यसैअनुसार अहिले अनूकुल संरचना पनि । तीन वटै तहका सरकारको बहुसंख्यक नेतृत्वमा नेकपा नेता तथा कार्यकर्ता छन्। उनीहरुले बनाउने नीति, कार्यक्रम र बजेटलाई समाजवाद उन्मुख अर्थतन्त्र निर्माण गर्ने लक्ष्यकेन्द्रित गरेर अगाडि बढाउनु पर्ने आवश्यकता छ ।

संघ, प्रदेश र स्थानीय तहका सरकारको नेतृत्वमा रहनेले समाजवाद उन्मुख संविधानको जग जनयुद्ध र जनआन्दोलन हो भन्ने ध्यान दिएर नीति तथा कार्यक्रम बनाउनुपर्छ । नेकपाका नेता कार्यकर्ताले यसलाई भुल्नु हुँदैन ।  समाजवादका लागि हामीसँग संवैधानिक बैधानिकता छ ।  समाजवादी समाज निर्माण गर्ने उद्देश्यमा अन्तरनिहित दुई ठूला कम्युनिष्ट पार्टीको एकता छ । तीन वटै तहमा नेकपाको बहुमतको सरकार छ । यसरी हेर्दा समाजवादको लक्ष्य धेरै टाँढा छैन् । तर, अहिलेको परिस्थिति अनुसारको राजनीतिक नेतृत्व उत्तिकै महत्वपूर्ण छ ।

नत्र संविधानले सुनिश्चता गरेका उपलब्धी पनि धरापमा पर्न सक्छन् । यद्यपी क्रान्तिको विकास हुन्छ, पुनराबृत्ति हुँदैन । जनयुद्ध र जनआन्दोलन पहिलेकै तरिकाले फेरी संभव हुँदैन । तर ती क्रान्तिका लक्ष्य र उद्देश्य पूर्ति गराउन हिडने राजमार्ग कहिले सिधा,कहिले दायाँ,कहिले बाँयाबाट हुन सक्छ । त्यसैले सवै मोडहरु पार गर्न सक्ने नेतृत्व अहिले हामीलाई आबश्यक छ ।  समकालीन नेपाली राजनीतिमा आफनो लक्ष्य र उद्देश्य पूरा गर्न लचिलो र कसिलो हुन तयार हुने राजनीतिक व्यक्ति प्रचण्ड बाहेक अरु छैनन् । प्रचण्ड रुदारुँदै हाँस्न सक्छन्, हाँस्दा हाँस्दै रुन सक्छ ।

प्रचण्ड पार्टीलाई बायाँतिर हिडदा हिडदै दाँयातिर दौडाउन सक्छन्, दाँयाँतिर हिडदा हिडदै बाँयातिर मोड्न पनि सक्छन् । उनको यही क्षमताले क्रान्तिको माला जप्ने तर क्रान्तिमा होमिन हिम्मत नगर्ने पार्टीलाई जनयुद्धको महासमरमा होमिदिएको थियो । फेरि जनयुद्धको जटिल कोर्शबाट पार्टीलाई शान्तिपूर्ण रुपमा रुपान्तरण गरिदिने नेता पनि प्रचण्ड नै हुन ।  सत्ता हुँदा प्रतिपक्षसँग मिल्न सक्ने, प्रतिपक्षमा हुँदा सत्तापक्षसँग मिल्न सक्ने क्षमता पनि प्रचण्डमा छ । २०७२ को महाबिनाशकारी भूकम्पका वेला प्रतिपक्षी दलको नेताको हैसियतमा रहेका प्रचण्डले तत्कालीन प्रधानमन्त्री सुशिल कोइरालालाई ढाड्स दिएर प्रतिपक्ष सरकारको पक्षमा छ भन्ने सन्देश दिए मात्रै होइन, सत्ता पक्षलाई उद्धार र पुननिर्माणमा जुटाउन आफैले पहलकदमी लिएको इतिहास हामी सामू छ । राजनीतिक नेता सवैमा यो विशेषता हुँदैन ।

वर्गीय विभेद अन्त्य गर्न, सबै खालको उत्पीडनको समाप्त गर्न र उत्पीडकका बिरुद्ध धावा बोल्ने हिम्मत र साहस नागरिकमा विकास गराउने प्रचण्ड नै हुन । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रलाई संस्थागत गर्न प्रचण्डले खेलेको भूमिकालाई समकालीन नेपाली राजनीतिले बिर्सन सक्दैन । फरक पार्टीमा रहेर नेकपा नेताहरु झलनाथ खनाल, केपी शर्मा ओली, नेपाली काँग्रेसका नेता शेरबहादुर देउवालाई प्रधानमन्त्री बनाउने प्रचण्ड नै हुन । नेकपा नेता माधवकुमार नेपाललाई पनि प्रधानमन्त्री बन्नका लागि संसदमा लैजाने भूमिका प्रचण्डकै थियो । ती सबै काम प्रचण्डले समाजवाद उन्मुख समाज निर्माणकै लागि चालेका कदम हुन ।

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र र समाजवादी अर्थतन्त्रका कोरियोग्राफर प्रचण्डलाई अहिले जसरी पदलोलुप भनेर देखाउन खोजिदैछ,तथ्यले त्यसलाई पुष्टी गर्दैन ।  दलित, महिला, जनजाति समुदायका मानिस अहिले प्रशासन,राजनीति र समाजका हरेक ठाउँमा जुन रुपमा उपस्थित छन्, तिनीहरुलाई त्यो ठाउँमा पुरयाउने बिचार र आन्दोलनको नेतृत्वकर्ता प्रचण्ड नै हुन । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्ररुपी बच्चा त नेपालको संविधान मार्फत जन्मियो,त्यसलाई हुर्काउने र बढाउने जिम्मेवारीबोध त्यसले मात्र गर्न सक्छ,जसले त्यो आन्दोलनको कोरियोग्राफरको भूमिका निर्वाह गरेको छ ।

त्यहि भएर अहिले एउटा पक्ष पार्टीलाई बिभाजन गराउन केन्द्रित भइरहेका वेला प्रचण्ड पार्टीलाई जुटाउन हरसंभव उपाय अवलम्बन गरिरहेका छन् । त्यो आन्दोलनका उपलब्धीलाई संस्थागत गराउन प्रचण्डको नेतृत्वमा नेता कार्यकर्ताको समूह गोलबन्द हुनु पर्दछ। निश्चित स्वार्थ बोकेका व्यक्ति,पात्र र प्रबृत्तिका मान्छेहरुले प्रचण्डलाई घेरा हाल्ने कोशिश गर्छन । वेलैमा सचेत हुँदै ठिक र  वेठिक   छुटयाएर  व्यवार गर्न जरुरी छ । तिनीहरुका गुनासा र स्वार्थ हैन पाटी क्रन्तिको आवश्यकतामा प्रतिभा  र क्षमतावान मान्छे  प्रचण्डको योजनामा परिचालन हुनुपर्दछ ।

ती स्वार्थी समूहका मान्छे आफनो स्वार्थ पूरा भएपछि प्रचण्डलाई मन ,बचन र कर्मले सहयोग गर्दैनन् भन्ने तथ्य दुई दशक लामो राजनीतिमा देखिएका पात्र र प्रबृत्तिले प्रष्टयाउँछन् । प्रचण्डले पनि आफूलाई मन,बचन र कर्मले सहयोग गर्नेहरुलाई आफनो साथमा राखिराख्न सक्नुपर्छ किनकी दुखमा साथ दिने तिनिहरु नै हुन, स्वार्थी समूह होइनन् । जसरी जनयुद्धको वेला हजारौ योद्धा प्रचण्डको आदेशमा आफ्नो जवानी र उर्जालाई क्रान्तिमा होम्न तयार भयो,त्यसैगरी त्यस्तै युवाहरुको जमात समाजवादी समाज निर्माण गर्ने दिशामा राजनीतिलाई केन्द्रित गराउन लाग्नु पर्दछ।  

नेकपाभित्र अहिले दुई धार प्रष्ट देखिन्छ । एउटा धार पार्टीलाई बिधि पद्धतिमा सञ्चालन गर्न चाहने र अर्कोधार अराजकतातिर लैजाने । नेकपाभित्रको अहिलेको विवाद त्यहि हो । पार्टीका नीति योजना कार्यान्वयन नगर्ने, पार्टीको निर्देशन नमान्ने एकमनाबादी सोचले पार्टीमा विवाद भएको हो । पार्टीको लक्ष्य र उद्देश्य हासिल गर्न पार्टी कमिटी पद्धतिमा चल्नुपर्छ । पार्टीका बैठकलाई आफनो अनुकुल निर्णय नहुने देखिएपछि अनिश्चितकालका लागि स्थगित गर्ने शैली आफैमा अराजकता हो । 

अराजक शैलीलाई सच्याउन पार्टीका बैठक, भेला निरन्तर हुन आवश्यक हुन्छ । तलदेखि माथिसम्म पार्टीका कमिटीलाई चलाएमान बनाएर मात्रै सरकार गतिशिल हुने हो । पार्टी एकातिर सरकार अर्कोतिर हुँदा परिणाम निकाल्न सकिदैन । झण्डै दुई तिहाई बहुमत प्राप्त नेकपा नेतृत्वको सरकार हुँदा पनि जनताले राहतको अनुभुति गर्न नसक्नुका पछाडि कारण पनि त्यहि हो । सत्तालाई सन्तुलनमा राख्नका लागि पनि पार्टी कमिटीलाई चुस्त दुरुस्त राख्न आवश्यक हुन्छ । कम्युनिष्ट पार्टीमा त झन महत्वपूर्ण हुन्छ । 

संसारको सबै भन्दा ठूलो पार्टी चिनिया कम्युनिष्ट पार्टी हो । बिधि पद्धति नमान्ने नेतृत्व हुँदो हो त चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले चीनलाई नेतृत्व प्रदान गर्न सक्ने अवस्था हुने थिएन । चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको नीति र योजनाकै आधारमा चीनले अहिले बिश्वको नेतृत्व गर्न लागि रहेको छ । नेकपाले अहिले जुन अवसर प्राप्त गरेको छ, त्यो अवसर बिरलै प्राप्त हुन्छ । त्यसकारण पार्टी र सरकारलाई सन्तुलनमा राख्न सक्दा मात्र नेकपाले आफनो लक्ष्य र उद्देश्य पूरा गर्न सक्छ । पार्टीलाई बिधि र पद्धतिमा सञ्चालन गर्न र केहि नेता र प्रबृत्तिलाई अराजक हुनबाट रोक्न नेकपाका नेता(कार्यकर्ताले अव बहस चलाउनुपर्छ । र, बहसलाई सकारात्मक निष्कर्षमा पुरयाउनुपर्छ ।

तीन दशकदेखि नेपाली राजनीतिलाई आफनो वरीपरी घुमाउन सफल प्रचण्ड अहिले सत्तामोहमा डुबेका केहि व्यक्ति र प्रबृत्तिसँग लडिरहनु परेको छ । क्रान्तिदेखि शान्तिपूर्ण राजनीतिमा राजनीतिक परिवर्तनका उपलब्धीलाई संस्थागत गर्दै समाजवाद उन्मुख अर्थतन्त्र निर्माण गराउन राजनीतिलाई अग्रसर गराउन प्रचण्डको वरीपरी गोलबद्ध हुनु पर्ने आवश्यकता छ । नेकपाका बरिष्ठ नेताद्धय झलनाथ खनाल र माधवकुमार नेपालले जसरी प्रचण्डलाई साथ दिइरहेका छन् । पूर्व माओवादीकै नेताहरुले पनि त्यसरी नै साथ दिन जरुरी छ । ती नेताहरुले आफ्नो  निहित स्वार्थमा प्रचण्डलाई धोका दिन पाउन्नन्, त्यो वर्गिय आन्दोलनको प्रतिवद्दता विपरित हुन्छ। 

क्रान्तिका उपलब्धीलाई संस्थागत गर्दै समाजवादको आधार निर्माणको नेतृत्व नेकपाले मात्र गर्न सक्छ । त्यस्को निम्ति  नेकपालाई बलियो बनाउन नेता तथा कार्यकर्ता एकताबद्ध हुने र पार्टी बिभाजन गर्न चाहने प्रबृत्तिलाई परास्त गर्ने नै हो । प्रचण्डको राजनीतिक इतिहास हेर्ने हो भने सबै एकता संघर्ष र रुपान्तरण गराउन सिपालु देखिन्छन् । फुटेर होइन, जुटेर मात्र क्रान्तिका अभिभारा पूरा गर्न सकिन्छ भन्ने बुझाइ प्रचण्डमा देखिन्छ ।

नेकपालाई गोलचक्करमा राख्ने होइन,गतिशिल बनाउने हो । नेकपालाई गतिशिल बनाउन नेतृत्व पनि त्यस्तै गतिशिल हुन जरुरी छ । उखान तुक्काले अवको राजनीति चल्दैन र मुलुकलाई गति दिन पनि सक्दैन । राष्ट्र र राष्ट्रिय हितको संरक्षण र प्रबद्र्धन गर्न, राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय सम्बन्धलाई सुमधुर बनाउन र नेपाललाई समाजवादउन्मुख अर्थतन्त्रकोदिशामा अग्रसर गराउन गतिशिल नेतृत्व अहिले आवश्यक छ ।