- नारायण घिमिरे
स्वस्थ र तन्दुरुस्त जीवन पद्धति संसारकै प्राथमिकतामा छ । पानीको फोकाजस्तै लाग्ने लगभग ३७.२ खर्ब कोषबाट मानव शरीर बनेको छ । तिनै कोष स्वस्थ रहेसम्म मानिस तन्दुरुस्त हुन्छ । स्वस्थ मानिसको रगतको पीएच ७.३५ देखि ७.४५ हुन्छ, जुन हल्का क्षारीय हो । शरीरलाई क्षारीय गुण दिन योग्य बनाउन दिनभरिमा खाइने खानामा क्षारीय र अम्लीय खानाको अनुपात ८०:२० प्रतिशतमा राख्नुपर्छ ।
च्याउसरी जताततै खुलेका हेल्दी फुड र ड्रिंकका रूपमा जमराको जुस प्रसिद्ध हुनुको कारण यसको क्षारीय गुण हो । पोषक गुण यसका अतिरिक्त फाइदा मात्र हुन् । पोषक गुण अरू थुप्रै हरिया सागसब्जीमा पनि पाइन्छन् । प्रभावकारी क्षारीय गुण र थोरै मात्रामा भए पनि धेरै प्रकारका पोषक तत्त्व र इन्जाइम भएकाले संसारमा जमरा ‘सुपर–फुड’ भनी चिनिएको हो । खाद्य विज्ञानमा खानपानसम्बन्धी सामान्य परम्परा छ— इच्छा लागुन्जेल खाँदा सामान्य मोटाउने या दुब्लाउनेबाहेक अन्य अवगुण हुन्न भने खाना यति नै खानु भनी सीमा नतोक्ने । यो–यो तत्त्व यतिसम्म प्राप्त हुनेगरी तोकिएको क्यालोरी वेरपर हुनेगरी दैनिक खाने कि भनी समय र परिस्थितिअनुरूप न्युट्रिसनल मापदण्ड बनाइदिने ।
जमराको ६० एमएल ताजा जुसमा क्यालोरी ६–१२ किलोक्यालोरी, सोडियम ३–६ मिलिग्राम, कार्बोहाइड्रेट ०.५–१ ग्राम, डाइटरी फाइबर ०.०३–०.०६ ग्राम, चिनी ०.५–१ ग्राम, प्रोटिन ०.६–०.१२ ग्राम पाइएको थियो । भिटामिन ए १२५–२५० आरई, भिटामिन सी १–२ मिलिग्राम, क्याल्सियम ७.२५–१४.५ मिलिग्राम, फस्फोरस २२.५–४५ मिलिग्राम, म्याग्नेसियम ७–१४ मिलिग्राम, जिंक ०.१–०.२ मिलिग्राम, क्याल्सियम ७–१४ मिलिग्राम र आइरन ०.१८–०.३६ मिलिग्राम भेटिएको थियो ।
आयुर्वेदका अनुसार ढंग पुर्याएर खाइएको खाना ओखती बन्छ अन्यथा विष । जमराको जुस तोकिएको मात्राभन्दा बढी खादा हानि गर्ने खाद्य सप्लिमेन्टमा पर्छ । तोकिएभन्दा बढी खाँदा जमराको जुसको साइड इफेक्ट निश्चित छ । अनुसन्धान र व्यावहारिक अनुभवले सामान्य मानिसलाई दिनमा ६० एमएलभन्दा बढी जमराको जुस नखान सिफारिस गरिएको छ । दिनमा ३०–३० एमएल दुई पटक वा ६० एमएल मात्र एक पटक । स्वादका लागि केही मह हाली खानु पनि ठीकै मानिन्छ । हेल्दी फुड र ड्रिंक स्टोरहरूलाई मात्र ३० एमएल र ६० एमएल सर्भिङ साइज तोकी बेच्न अनिवार्यजस्तै गरिन्छ ।
जमराको पाउडर, ट्याब्लेट र क्याप्सुल सुपरफुडका रूपमा बजारमा उपलब्ध भएकाले दिनमा बढीमा ३ ग्राम पाउडर बराबर हेल्थ सप्लिमेन्टको सुरक्षित मात्रा तोकिएको छ । सलादका रूपमा बढीमा ५० ग्राम जमरा चपाएर खानु सुरक्षित मानिएको छ । १७ प्रकारका एमिनो एसिड र ८० वटा इन्जाइम पाइने भएकाले कुनै विशेष प्रकारको रोग छ भने डाक्टरको सल्लाहमा जमराको जुस खाने–नखाने निर्धारण गर्नु अनिवार्य हुन्छ । जमरा यसको ९५ प्रतिशत पानी कटाउँदा ७० प्रतिशत क्लोरोफिलको त्यान्द्रो हो ।
क्लोरोफिल एन्टिअक्सिडेन्ट हुने र इन्जाइममा रोग प्रतिरोधात्मक गुण हुने हुँदा यसले शरीरमा क्यान्सरलगायतका विकृतिविरुद्ध इम्युन शक्ति बढाउने भयो । प्रशस्त फाइबर हुने र फाइबरमा धेरै क्लोरोफिल रहनाले जमराको स्प्रेड्राई गरी बनेको पाउडरले समेत एन्टिडाइबिटिक सप्लिमेन्टको काम गर्ने मान्यता छ । यसमा पाइने सेलेनियम (१ पीपीएम प्रति १०० एमएल) र लेट्रिलनिट्रिलोसाइडस (भिटामिन बी १७) मा समेत एन्टिक्यान्सर गुण हुन्छ । क्यान्सर प्रतिरोधात्मक गुण हुने र १३ थरीका भिटामिन
(बी १२ समेत) पाइने हुँदा जमरामा थप आकर्षण बढेको हो ।
प्राकृतिक रूपमै उत्कृष्ट भिटामिन–ए ९४२७ आईयू प्रति १०० एमएल०, सी ९३।६५ मिलिग्राम प्रति १०० एमएल० र ई ९१५।२ आईयू प्रति १०० एमएल० को स्रोतका रूपमा जमराको जुसलाई मानिएको छ । भिटामिन ए, सी र ई दिमाग र मुटुको सेल चाँडै बूढो भई पैदा हुने समस्या घटाउन सहयोगी भनिन्छ । जमरामा हुने धेरै प्रकारका इन्जाइम र एमिनो एसिडले शरीरको प्राकृतिक क्लिंजरका रूपमा काम गर्ने र कलेजोमा पुग्ने शरीरलाई हानि हुने हेबी मेटल डिटक्स गरी रगतमार्फत मिर्गौला हुदै फाल्न र तन्दुरुस्त राख्न सहयोग गर्ने अनुसन्धानले पुष्टि गरेको छ ।
५ हजार वर्षपहिले आयुर्वेदिक र इजिप्टियन संस्कृतिमा पेयका रूपमा जमरा चलनचल्तीमा भएको पढ्न पाइए पनि सन् १९३० तिर अमेरिकामा सुपर फुड भनी प्रचारमा आएपछि ३० एमएल हरियो जमराको जुसबाट लगभग १ किलो हरियो सागपात बराबरको पोषण मिल्ने विश्वासमा आकर्षण बढेको देखिन्छ । हरियो जमरा परम्परागत रूपमै पिउदै आईएको प्रख्यात हेल्थ ड्रिंक हो । कुनै रोगको निदान गर्ला कि भनी सम्झेर कसैले जमरा खानु आफ्नै कुरा भए पनि जमराले कुनै रोग निदान गरेको वैज्ञानिक परीक्षणबाट प्रमाणित भएको छैन । अध्ययनले यो रोग लाग्नबाट बचाउने सहयोगी विकल्प भने हो भन्ने देखाएको छ ।
खाध्य गुणस्तर व्यवस्थापन संस्कृति कमजोर भएको मानिने नेपाल, बंगलादेश, पाकिस्तानलगायतका कतिपय देशका एकाध चिकित्सकले हरियो जमराको जुसका कारण आफ्ना बिरामीमा कलेजोको समस्या देखापरेको गुनासो गरेको पाइएको छ । जमराको जुस फाइदाकारी बन्न केही अनिवार्य सर्त छन्— जमरालाई असल कृषि पद्धतिबाट उमारिनु र त्यसबाट बनेको जुस गुड म्यानुफ्याक्चरिङ प्राक्टिसअनुसार पस्कनु । जमरा उमार्न हालिएको माटो, पानी र उमार्न प्रयोग गरिने वातावरण अनिवार्य स्वीकृत मापदण्डभित्र रहेको प्रमाणित हुन जरुरी हुन्छ ।
जमरामा कीराले नबिगारोस् भनी विषादी हालिएको रहेछ भने त्यो कलेजोका लागि शत्रु हुनेछ । दूषित माटो, मल, हावा, पानी प्रयोग गरिएको जमरासमेत स्वास्थ्यका लागि बिष हो । जमरा हाम्रो शरीरमा मूलतस् क्षारीय गुण दिनका लागि खाइन्छ तर उमालेको वा हिट–ट्रिटमेन्ट गरिएको जमरामा क्षारीय गुण नष्ट हुन्छ । जमरा सिधै जुस बनाएर खानेकुरा हो । चिनीले जमराको जुसलाई अम्लीय बनाइदिने हुँदा मात्र थोरै मात्रामा महसँग खाली पेटमै खान भनिएको हो ।
जमरा उमार्न प्रयोग गरिने भाँडा र माटो अनिवार्य पास्चराइज गरिएको, पिउन योग्य पानी सिञ्चित गरी उमारिएको, पास्चराइज मल र भाँडोमा उमारिएको हुनुपर्छ । तयारी जमरा माटोबाट कम्तीमा १ इन्च माथि काटी राम्रोसँग धोएर सफा जुसरबाट बनाइएको र सफा भाँडामा सर्भ गरेर मात्र पिउन विज्ञहरू सल्लाह दिन्छन् । हरियो जमरा त्यति लामो समयसम्म नटिक्ने हुनाले चाँडै बिग्रन्छ । तसर्थ, जुस बनाएको १५ मिनेटभित्र यसलाई पिउन सल्लाह दिइन्छ ।
काटेको हरियो जमरा १ हप्तासम्म फ्रिजमा राखी खान ठीकै मानिए पनि ताजामा जस्तो भरपूर पोषण रहन्न । जमराको जुस क्षारीय गुणको हुने हुँदा जमरा राख्ने, जुस बनाउने ठाउँ, जुसर, सर्भ गर्ने भाँडा आदि परम्परागत फलफूलको जुस बेच्ने पसलभन्दा पनि सफा रहनु जरुरी छ । अन्यथा यसले प्रतिकूल स्वास्थ्य निम्ताउँछ । सहरमा रहेका जमरा र अन्य जुस पसललाई अनिवार्य रूपमा खाद्य गुणस्तर जाँचको मापदण्डमा राखिनुपर्छ । (लेखक खाद्य वैज्ञानिक हुन् ।)
प्रतिक्रिया दिनुहोस