निकुञ्ज र सामुदायिक वनमा डढेलो लाग्दा चितवनमा खपिनसक्नु वायु प्रदुषण

चितवन। चितवनको वायु प्रदुषण कतिसम्म पुगेको छ वातावरण विभागलाई समेत थाहा छैन, तर एक सातादेखि तुवाँलोले यहाँ खपिनसक्नु छ। हिउँदभर पानी नपरेको चितवनको वायुमण्डल धुम्म छ। प्रदुषणले आँखा पोलेर मानिसलाई बाहिर निस्कन कठिन भइरहेको छ।

संरक्षणकर्मी सुराजन श्रेष्ठ वनमा जथाभावी लगाइएको डढेलोका कारण निस्किएको तुवाँलोले यहाँका वायु प्रदुषण निकै बढेको बताउँछन्। ‘तुवाँलोले वरपर डम्म छोपिँदा र यात्री तथा स्थानीयका आँखा पोल्दा सम्बन्धित निकाय मौन छन्। यहाँ जथाभावी डढेलो लगाइएको छ’, उनले भने, ‘सरकारी निकाय यसमा ध्यान दिँदैनन्।’

चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज र यहाँका बरण्डाभार क्षेत्रका सामुदायिक वनमा जथाभावी आगो लाग्दा प्रदुषण बढिरहेको छ। अहिलेसम्म यहाँ सात सय हेक्टर क्षेत्रफलमा डढेलो लागिसकेको छ।

डिभिजन वन कार्यालय चितवनका अनुसार बरण्डाभार क्षेत्रमा रहेका रामवेल सामुदायिक वन, नवजागृति सामुदायिक वन, जनलदेवि सामुदायिक वन, सतनचुली समामुदायिक वन, पञ्चकन्या सामुदायिक वन, भिमवली सामुदायिक वनमा एक सातादेखि डढेलो लागेको छ। यी स्थानमा दुई सय हेक्टर क्षेत्रफलमा डेढेलो लागिसकेको डिभिजन वन कार्यालय चितवनका सूचना अधिकृत देवीप्रसाद पौडेलले जानकारी दिए। ‘पाँच दिन भयो यहाँका बरण्डाभार क्षेत्रमा डढेलो तीव्र रूपमा फैलिएको छ’, पौडेलले भने, ‘यो गर्मीमा पानी नपर्दा आगो निभाउन कठिन छ।’ उनका अनुसार आगो फैलिने क्रम जारी रहेको छ।

सामुदायिक वनका उपभोक्ता समिति, डिभिजन वनका कार्यालयका कर्मचारी तथा भरतपुर महानगरपालिकाको दमकलसमेत प्रयोग गरी डढेलो निभाउने काम भइरहेको उनले बताए। एक–दुई दिनमा आकाशबाट पानी नआएमा आगो निभाउन समस्या हुने उनले बताए। ‘आगो निभाउन सबै सामुदायिक वनका उपभोक्ता समितिका सदस्य लागिराख्नुभएको छ। महानगरपालिकाको दमकल लगेर पनि आगो निभाएका छौं’, उनले भने, ‘चारतिरबाट आगो लाग्दा निभाउन समस्या परिरहेको छ।’

वन क्षेत्रमा मानिसले नै आगो लगाइदिएको उनले बताए। आगो लगाउने व्यक्ति खोज्ने क्रम जारीसमेत भएको उनको भनाइ छ। कार्यालयले साताव्यापी डढेलो व्यवस्थापनसम्बन्धी सचेतना कार्यक्रम आयोजना गरे पनि त्यो प्रभावकारी देखिएको छैन। आगो नियणन्त्रण लिन कठिन भइरहेको छ।

वन क्षेत्रमा मात्र होइन, चितवन राष्ट्रिष्य निकुञ्जमा समेत डढेलो लागिरहेको छ। निकुञ्जका अनुसार माडी क्षेत्रमा डढेलो लागिरहेको छ। निकुञ्जमा नियन्त्रित डढेलो मात्रै पाँच सय हेक्टर क्षेत्रफलमा लागेको निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत डा। गणेश पन्तले जानकारी बताए। त्यसबाहेक अहिले निकुञ्जको पूर्वी क्षेत्रका मध्यवर्ती सामुदायिक वनमा आगो लागिरहेको पन्तले बताए।

डढेलो नियन्त्रणका निकुञ्जको मुख्य कार्यालयमा २१ जना, चारवटा सेक्टर कार्यालयमा १२ जनाको समुह तयारी अवस्थामा राखिएको निकुञ्जका सूचना अधिकृत अभिनाश थापामगरले जानकारी दिए।

निकुञ्जले प्रत्येक वर्ष नियन्त्रित डढेलो लगाउने गर्दछ। यसरी डेढेलो लगाउँदा वायु प्रदुषण हुने वातावरण विभागका सूचना अधिकारी दीपक ज्ञवालीले जानकारी दिए। ‘प्राकृतिक रूपमा डढेलो लगाउनु उचित होइन। अझ संरक्षणका लागि खटिएको कार्यालयले नै यसरी डढेलो लगाउनु त ठुलो गल्ती हो’, उनले भने, ‘डढेलोले वायु प्रदुषणसँगै जैविक विविधतामा समेत असर पर्छ।’

उद्योग कलकारखाना र सवारी साधनबाट निष्कासन हुने धुवाँ, वन डढेलो, खुला रूपमा फोहोर तथा कृषिजन्य अवशेष जलाउँदा वायु प्रदुषण हुने गरेको उनले बताए।

यहाँका वनमा डढेलो फैलिँदा त्यसको असर मानिसलगायत वातावरणमा रहेका प्राणीमा परिरहेको छ। भरतपुर अस्पतालका वरिष्ठ फिजिसियन डा. प्रमोद पौडेलका अनुसार पछिल्लो एक साता दमका बिरामी, आँखा पोल्ने, रुघा लाग्ने, सुख्खा खोकीका बिरामी बढेका छन्।

वातावरण प्रदुषणका कारण प्रभावित यस्ता बिरामी बढी देखा पर्ने उनले बताए। उनले बाहिर निस्कँदा अनिवार्य मास्क प्रयोग गर्न र धुलो धुवाँबाट जोगिन सुझाव दिए। वनजंगलको डढेलो र पछिल्लो समय गाउँघरतिर खेतबारीमा लगाइने आगोबाट निस्कने धुवाँका कारण वातावरण प्रदुषण हुने गरेको उनको भनाइ छ।