यी हुन् श्री ३ जंगबहादुर राणाका बयालीस पत्नी

१) मुख्यानी प्रसाद लक्ष्मी
सर्वप्रथम जंगबहादुरको यिनीसँग ‘बालविवाह’ भयो । यिनी काजी प्रसादसिंह बस्नेतकी अविवाहिततर्फकी छोरी हुन् । यिनको विवाह जंगबहादुरसँग वि.सं. १८८५ वैशाख, तदनुसार सन् १८२८ मे १ ता. का दिन भएको हो । यिनीतर्फबाट जंगको सर्वप्रथम छोरा भीमजंग कुँवरको जन्म भएको हो । मुख्यानी प्रसाद लक्ष्मीको मृत्यु वि.सं. १८९२ मङ्सिर–पुस, तदनुसार सन् १८३५ डिसेम्बरमा भएको हो ।

२) जेठी महारानी नन्दकुमारी
जंगले यिनलाई विवाह गरी ल्याउँदा यिनी ‘मुख्यानी’ थिइन्, जंग प्रधानमन्त्री भएपछि रानी भइन्, त्यसपछि प्रधानमन्त्री जंग श्री ३ महाराज भएपछि यिनी महारानी भइन् । यिनी काजी सनकसिंह थापाकी बहिनी हुन् । यिनलाई जंगले वि.सं. १८९६ मार्ग, तदनुसार सन् १८३९ डिसेम्बरमा विवाह गरी ल्याएका हुन् । यिनीबाट जंगकी प्रथम पुत्री बदनकुमारी देवी (मगरनी मैया) जन्मेकी हुन् । पछि जंग प्रधानमन्त्री भएपछि छोरा जगतजंग जन्मे त्यसपछि अर्का छोरा जितजंग जन्मेपछि मात्र कान्छी छोरी ताराकुमारी देवी जन्मिन् । नन्दकुमारीको वि.सं. १९१९ तदनुसार, सन् १८६२ नोभेम्बर ५ ता. का दिन हैजा रोगबाट मृत्यु भयो ।

३) पुतली महारानी
वि.सं. १८९९ असोज, तदनुसार सन् १८४१ मा कप्तान जंगबहादुर श्री ५ महाराजाधिराज राजेन्द्रको अंगरक्षक हुँदा राजदरबारकी सुसारे पुतली नानीसँग कप्तान जंगबहादुरको सम्पर्क भयो । भण्डारखाल पर्वपछि राजपरिवारहरू भारत वाराणसीतर्फ गएपछि प्रधानमन्त्री जंगले पुतली नानीलाई हनुमानढोका राजदरबारबाट आफ्नो थापाथली दरबारमा ल्याई पुतली रानीको पद दिए । वि.सं. १९०८ मा छोरा बबरजंगको जन्म भयो । जंगबहादुर श्री ३ महाराज भएपछि यिनलाई महारानी पद दिए । यिनी श्री ३ जंगको मृत्यु भएको तीन दिनपछि याने वि.सं. १९३३ फागुन १६ गते, तदनुसार सन १८७७ फेब्रुअरी २८ ता. श्री ३ जंगको सिरपोश ‘टोपी’ र खराउ काखमा लिई ‘सती’ भइन् । यिनलाई जनरल पद्म जंगले दागबत्ती दिए ।

४) गंगा महारानी
यिनी भारत ‘कटक स्टेट’की राजकन्या हुन् । वि.सं. १९१४ तदनुसार सन् १८५८ मा भारतमा घटेको गदर दमन गरी श्री ३ जंग बनारस आइपुगेपछि त्यहीँ यिनी राजकुमारीसँग विवाह गरी ‘गंगा महारानी’ पदसमेत दिए । यिनीतर्फबाट जंगका सन्तान भए–नभएको थाहा भएन, तर यिनको मृत्यु वि.सं. १९२१ तदनुसार सन् १८६४ मा भएको हो ।

५) माहिली रानी
यिनी विवाहिता हुन् । यिनी कसकी छोरी हुन् र यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको जानकारी हुन सकेको छैन, तर यिनको मृत्यु भने वि.सं. १९०६, तदनुसार सन् १८४८ मा भएको हो ।

६) माहिली कान्छी रानी ‘एककुमारी’
यिनी पनि विवाहिता रानी हुन् । यिनी युद्धरञ्जन शाहीकी छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको र यिनको जन्म–मृत्युको बारेमा केही जानकारी हुन सकेको छैन ।

७) साहिँली रानी
यिनी विवाहिता हुन्, यिनका बाबु क्षेत्री हुन् । यिनीतर्फबाट पनि सन्तान भए–नभएको थाहा भएन, तर यिनको मृत्यु भने वि.सं. १९०९, तदनुसार सन् १८५२ मा भएको हो ।

८) साहिँली महारानी ‘भक्तकुमारी देवी’
यिनलाई पनि जंगले विवाह नै गरेका हुन् । यिनी अति बल विष्टकी छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको र साथै यिनको जन्म–मृत्युको विषयमा जानकारी हुन सकेको छैन ।

९) श्री ३ बडामहारानी हिरण्यगर्भदेवी ‘मैयाँ महारानी’
श्री ३ जंगले यिनलाई मात्र श्री ३ बडामहारानीको पद दिए । यिनी चौतारिया कर्णेल प्राण शाहकी छोरी र चौतरिया फत्तेजंग शाहकी सहोदर बहिनी हुन् । जंगले वि.सं. १९१० माघ, तदनुसार सन् १८५४ जनवरीमा यिनीसँग विवाह गरी ‘मैया महारानी’को पद दिए । यिनीतर्फबाट जंगकी सर्वप्रथम जेठी छोरी ललितराज्यश्वरी देवीको जन्म भयो । त्यसपछि कान्छी छोरी विष्णुदिव्यश्वरी देवी ‘बागकी कान्छी मैयाँ’ जन्मिन् । यिनी ‘मैयाँ महारानी’ श्री ३ जंगको मृत्युको तीन दिनपछि याने वि सं १९३३ फागुन १६ गते, तदनुसार सन् १८७७ फेब्रुअरी १८ ता. का दिन साँझ श्री ३ जंगको ‘लास’को शिर काखमा लिई ‘सती’ भइन् । यिनलाई जनरल पद्मजंगले दागबत्ती दिए ।

१०) महारानी हेमकुमारी देवी ‘अन्तरी महारानी’
यिनलाई पनि जंगले विवाह नै गरी ल्याएका हुन् । यिनी कर्णेल त्रिविक्रम सिंह थापा (काजीमामा) की छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट जंगकी एक मात्र छोरी रुद्रकुमारी देवी जन्मिन् । हेमकमारी देवीको वि.सं. १९१८ कात्तिक १० गते रोज ३, तदनुसार सन् १८६१ मा सुत्केरी अवस्थामा मृत्यु भयो ।

११) महारानी विष्णुकुमारी देवी
यिनी चौतारिया कर्लेल प्राण शाहका छोरा मुख्य चौतरिया रणशेर शाहकी छोरी (मैया महारानी) की सहोदर भदै हुन् । यिनलाई जंगले विवाह गरी ल्याए । यिनीतर्फबाट जंगका छोरा पद्मजंग जन्मेका हुन् । यिनको जन्म र मृत्यु जानकारी भएको छैन ।

१२) यज्ञकुमारी देवी ‘नौली महारानी’
यिनी जंगकी विवाहिता पत्नी हुन् । यिनी चौतारिया कप्तान वीरबहादुर शाहकी छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको थाहा भए–नभएको थाहा भएन, तर यिनको मृत्यु वि.सं. १९१४, तदनुसार सन् १९२३ मा भएको हो ।

१३) काहिँली महारानी
जंगले यिनलाई पनि विवाह गरी ल्याए । यिनी क्षेत्रीकी छोरी हुन्, तर यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको थाहा भएन । यिनको मृत्यु भने वि.सं. १९२३ मा भएको हो ।

१४) अर्की काहिँली महारानी सिद्धी गजेन्द्रलक्ष्मी
यिनी काजी प्रसादसिंह बस्नेतकी विवाहिता पत्नीतर्फकी छोरी हुन् साथै जंगबहादुरकी साली पनि हुन् । प्रसाद लक्ष्मीको मृत्युपछि जंगले साली गजेन्द्रलक्ष्मीसँग विवाह गर्न ससुरा काजी प्रसादसिंह बस्नेतसँग माग्दा ससुराले जंगलाई धिक्कारी लाञ्छनासमेत लगाएको प्रसंग सुरुमै गरिसकिएको छ । जंगलाई छोरी सिद्धिगजेन्द्र लक्ष्मी नदिई अरूसँगै विवाह गरिदिए । पछि जंगबहादुर आफू शक्तिशाली प्रधानमन्त्री भएपछि ससुरा काजी प्रसादसिंह बस्नेतले आफूलाई धिक्कारी लाञ्छनासमेत लगाएको स्मरण गरी एक दिन जंग हात्ती चढी सियिद्धगजेन्द्रलक्ष्मीको घरको झ्यालबाट घरभित्र पसी निजको लोग्नेलाई घरको थाममा बाँधिदिए । जंग घरभित्र पसेको चाल पाई सिद्धिगजेन्द्रलक्ष्मी सुकुलभित्र बेरिई लुकी बसिन् । तर, जंगले सो थाहा पाई सुकुलभित्रबाट साली सिद्धिगजेन्द्र लक्ष्मीलाई समाती तानी आफ्नो थापाथली दरबार भित्र्याएपछि जंगले तत्कालीन कानुनबमोजिम ‘जारलाई जारी’समेत तिरे । यिनीतर्फबाट सर्वप्रथम जंगकी छोरी खड्गकुमारी देवी (चिरेबिरे मैया) जन्मिन्, त्यसपछि छोरा रणवीर जंग (गोरे जर्नेल) । यिनी सिद्धिगजेन्द्रलक्ष्मीको जन्म र मृत्यु कहिले भयो जानकारी हुन सकेको छैन ।

१५) कान्छी महारानी
यिनी पनि चौतारिया कप्तान वीरबहादुर शाहकी छोरी नै हुन् । यज्ञकुमारी देवी नौली महारानीकी सहोदर बहिनी औ मैया महारानीकी सहोदर भदै हुन् । यिनलाई जंगले विवाह गरी ल्याए, तर यिनतर्फबाट सन्तान भए–नभएको थाहा भएन । यिनको मृत्यु वि.सं. १९१९, तदनुसार सन् १८६२ मा भएको हो ।

१६) राम्री महारानी
यिनी विवाहिता होइनन्, यिनी कसकी छोरी हुन् थाहा भएन । यिनीबाट जंगका जेठा छोरा नरजंगको जन्म भयो । यिनी श्री ३ जंगको मृत्युपछि पत्थरघट्टामा ‘सती’ हुन चाहन्थिन्, तर पेटमा बच्चा ‘वीरजंग’ भएकाले ‘मैया महारानी’ले सती जानबाट रोकिन् । यिनको जन्म र मृत्यु कहिले भयो थाहा हुन सकेको छैन ।

१७) गोरखपुरे महारानी
यिनी भारत ‘बेथुर–कटक’ स्टेटकी राजकन्या हुन् । यिनलाई जंगबहादुरले भगाएका हुन् । यिनीतर्फबाट जंगको सन्तान भए–नभएको र साथै जन्म र मृत्युसमेतको ज्ञात हुन सकेको छैन ।

१८) मीना महारानी ‘दाखचोके महारानी’
यिनी विवाहिता होइनन् । यिनी कसकी छोरी हुन् सो पनि थाहा हुन सकेको छैन । यिनीतर्फबाट सर्वप्रथम छोरीको जन्म भयो, त्यसपछि छोरा डम्बरजंग कुँवर राणाजीको जन्म भयो । मीना महारानीकी छोरीको विवाह काजी डिल्लीसिंह बस्नेतका छोरा कप्तान पद्मकेशर बस्नेतसँग सम्पन्न भएको हो । मीना महारानीकी छोरी आफ्नै कान्छी फुपू रणोद्वीपेश्वरी (कालिका देवीकी) सौता हुन पुगिन् । याने यिनकी छोरीको विवाह आफ्नै फुपासँग सम्पन्न भयो । मीना महारानी (दाखचोके महारानी) को मृत्यु वि.सं. १९४५ तदनुसार सन् १८८८ मा भएको हो ।

१९) सानी महारानी
यिनी स्व. प्रधानमन्त्री जनरल माथवरसिंह थापाको घरकी केटी हुन् । यिनको बाबुको नाम मैहर मान हो । यिनी विवाहिता होइनन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको र जन्म र मृत्युको पनि जानकारी भएन ।

२०) मिश्री महारानी
यिनी विवाहिता होइनन् । माइत ‘डोटी’ हो । यिनको सन्तान भएनन् ।
श्री ३ जंगको मृत्यु भएको ३ दिनपछि वि.सं. १९३३ फागुन १६ गते, तदनुसार सन् १८७७ फेब्रुअरी २८ ता. को साँझ पूर्व तराई पत्थरघट्टामा श्री ३ जंगको भोटो र सुरुवाल लिई यिनी ‘सती’ भइन् । पद्मजंगले दागबत्ती दिए ।

२१) अन्तरी महारानी
यिनलाई जंगबहादुरले विवाह नै गरी ल्याएका हुन् । यिनका बाबुको नाम थाहा भएन, तर यिनी क्षेत्रीकै छोरी हुन् । यिनका सन्तान भए–नभएको भएन, तर यिनको मृत्यु भने वि.सं. १९१९ तदनुसार सन् १८६२ मा भएको हो ।

२२) अन्तरी रानी
यिनी विवाहिता होइनन् । यिनलाई जंगले कन्याकुमारीकै अवस्थादेखि राखेका हुन् । यिनी नैनसिंह खत्रीकी छोरी हुन् । यिनका सन्तान भए–नभएको र यिनको जन्म तथा मृत्युको विषयमा जानकारी भएन ।

२३) जन्तरी रानी
यिनी अविवाहिता हुन् । यिनलाई पनि जंगले कन्याकुमारीकै अवस्थादेखि राखेका हुन् । यिनका बाबु पनि क्षत्री हुन्, तर नाम थाहा भएन । यिनको मृत्यु वि.सं. १९२०, तदनुसार सन् १८६३ मा भएको हो ।

२४) रानी हिमकुमारी देवी
यिनी पनि अविवाहिता हुन् । यिनी कप्तान कोकल्याकी छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट जंगकी एक मात्र छोरी भइन् । जसको विवाह चौतरिया कर्णेल खड्गबहादुर शाहसँग भयो । हिमकुमारी देवीको जन्म र मृत्यु कहिले भयो थाहा भएन ।

२५) रानी हेमकुमारी देवी
यिनी विवाहिता होइनन्, यिनका बाबु उपाध्याय ब्राह्मण हुन् । नाम थाहा भएन, तर आमाचाहिँ सुसारे हुन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको थाहा भएन । यिनको मृत्यु वि.सं. १९२८ तदनुसार सन् १८७१ मा भएको हो ।

२६) आँधीखोले रानी
यिनी पनि अविवाहिता हुन्, तर जंगले यिनलाई ‘देउ–कलस’ पुजी भित्र्याएका हुन्, तसर्थ विवाह गरेकै हुन् भन्न सकिन्छ । यिनका बाबुको नाम नाम थाहा भएन, तर क्षेत्रीकै छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको र यिनको जन्ममरणको केही जानकारी भएको छैन ।

२७) दीपा रानी
यिनी पनि अविवाहिता हुन् । यिनका बुबाको नाम थाहा भएन, तर क्षत्री हुन् । यिनीतर्फबाट जंगका सन्तान भए–नभएको र साथै यिनको जन्म र मरणको जानकारी भएको छैन ।

२८) नूरी रानी
यिनी अविवाहिता हुन्, यिनी कसकी छोरी हुन् र यिनीबाट सन्तान भए –नभएको थाहा भएन । यिनको मृत्यु वि.सं. १९०६, तदनुसार सन् १८४९ मा भएको हो ।

२९) भागी रानी
यिनी विवाहिता होइनन् । यिनी कसकी छोरी हुन् र यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको पनि थाहा भएन । जेहोस्, यिनलाई जंगले कन्याकुमारीमै भित्र्याएका हुन् । यिनको मृत्यु वि.सं. १९२७ तदनुसार सन् १८७० मा भएको हो ।

३०) साहिँली रानी
यिनी विवाहिता होइनन् । यिनी कसकी छोरी हुन् र यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको थाहा भएन, तर यिनको मृत्यु भने वि.सं. १९०३ तदनुसार सन् १८४६ मा भएको हो ।

३१) श्यामा रानी
यिनी अविवाहिता हुन् । यिनी कसकी छोरी हुन् थाहा भएको छैन । यिनीतर्फबाट एक मात्र छोरा ललितजंगको जन्म भएको हो । यिनको जन्म र मृत्युको विषय थाहा हुन सकेको छैन ।

३२) रानी राधा देवी
यिनी विवाहिता होइनन् । यिनका बाबुको नाम थाहा भएन, तर कार्कीकी छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको र यिनको जन्म–मृत्यु विषयमा थाहा हुन सकेको छैन ।

३३) रानी रणकुमारी देवी
यिनी पनि विवाहिता होइनन् । यिनका बाबुको नाम थाहा भएन, तर भँडारीकी छोरी हुन् । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको र यिनको जन्म र मृत्युबारेमा थाहा भएन ।

३४) जिना रानी
यिनी विवाहिता होइनन् । यिनका बाबुको नाम थाहा भएन । यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको थाहा भएन, तर यिनी वि.सं. १९००, तदनुसार सन् १८४३ मा जन्म भई वि.सं. १९८०, तदनुसार सन् १९२३ मा मृत्यु भएको हो ।

३५) सत्यभामा रानी
यिनी पनि विवाहिता होइनन्, यिनी कसकी छोरी हुन् भन्ने र यिनीतर्फबाट जंगका सन्तान भए–नभएको थाहा भएन, साथै यिनको मृत्यु कहिले भयो सो पनि थाहा हुन सकेको छैन ।

३६) रानी शुभकुमारी देवी
यिनी विवाहिता होइनन् । यिनी कसकी छोरी हुन्, यिनीतर्फबाट जंगका सन्तान भए–नभएको र जन्म–मृत्युका विषयमा समेत थाहा हुन सकेको छैन ।

३७) काली रानी
यिनी अविवाहिता हुन् । यिनकी आमा स्व. जनरल गगनसिंह भँडारीकी सुसारे हुन् । यिनका आमा–बाबुको नाम थाहा भएन, यिनको जन्म–मृत्यु पनि कहिले भयो थाहा हुन सकेको छैन ।

३८) जवाँ नानी
यिनी पनि विवाहिता होइनन् । यिनी कसकी छोरी हुन् र यिनीतर्फबाट सन्तान भए–नभएको थाहा भएन, साथै यिनको जन्म र मरणको विषयमा पनि थाहा भएको छैन ।

३९) जोगमाया नानी
यिनी अविवाहिता हुन् । यिनी नेवारनी हुन्, तर बाबुको नाम थाहा छैन, साथै यिनीतर्फबाट जंगबहादुरका सन्तान भए–नभएको थाहा भएन । यिनको मृत्यु वि.सं. १९१७ तदनुसार सन् १९६० मा भएको हो ।

४०) महारूपा रानी
यिनी पनि विवाहिता होइनन्, तर यिनी नर शाहकी छोरी हुन् । यिनीबाट सन्तान भए–नभएको र यिनको जन्म र मरणको विषयमा थाहा हुन सकेको छैन ।

४१) मणि नानी
यिनी पनि विवाहिता होइनन्, आमा–बाबु नेवार हुन् । बाबुको नाम थाहा भएन र आमाको नाम पूर्वा हो । यिनलाई जंगले जबर्जस्ती ल्याएका हुन् । यिनतर्फबाट सन्तान भए–नभएको र यिनको जन्म–मरणबारे जानकारी भएको छैन ।

४२) धाई नानी
यिनी पनि विवाहिता होइनन् । यिनी भोटिनी हुन् । यिनी कुनै मैया साहेवकी धाई हुन् । यिनका बाबु–आमाको नाम थाहा भएन र सन्तान भए–भएको साथै जन्म–मरणको जानकारी भएको छैन ।